گل جالیز

 مهم ترین علف های هرز انگل دنیاست که در بيش از 80 كشور جهان گزارش شده است. این گیاه در حدود 150 گونه در جهان دارد که 48 گونه آن در ایران رویش دارد و تا 52% باعث کاهش عملکرد ، کیفیت و نهایتا مرگ گیا هان زراعی می شود. شدت آلودگي اين گیاه در بعضی موارد به حدی می رسد که زارعين زمين مورد كشت را رها مي کنند. این گیاه بر خلاف ساير علفهاي هرز ، زمانی مشاهده می شود که عمده خسارت خود را به گياه ميزبان وارد کرده است. از اين رو كنترل آن لازمه شناخت کافی روی این گیاه و استفاده از روشهای ویژه برای مبارزه است.

خصوصیات گیاه شناسی

گیاهی دو لپه ، یک ساله ، تمام انگل و بدون کلرو فیل است. برگ های آن تحلیل رفته و به صورت فلس هایی روی ساقه قابل مشاهده می باشد. این گیاه ساقه ندارد فقط یک گل آذین سنبله دارد که حدود 15 تا 45 سانتی متر ارتفاع دارد. گل های آن پنتامر بوده و میوه این گیاه کپسول است. در هر کپسول بین400 تا 2000 بذر وجود دارد و کل بذر های آن در حدود 250 هزار عدد است.

 هر 20 هزار بذر گل جالیز وزنی در حدود 100 میلی گرمی دارد که وجود این تعداد بذر احتمال برخورد با میزبان را بیشتر می کند. ریشه این گیاه به صورت یک غده است که روی آن اندام مکینه و جود دارد و به این اندام مکینه هاستوریم می گویند.

میزبان های گل جالیز

خسارت اين انگل به انواع گياهان جاليزي، سبزي، صيفي جات وحتي برخي باغات، بسيار قابل توجه و گاهي جبران ناپذير است. از جمله گياهان ميزبان گل جاليز می توان به: گوجه فرنگي ، ‌بادمجان ، پياز ، هندوانه ، خيار و دیگر گیاهان صیفی و باغی اشاره کرد. گل جالیز بیشتر در باغاتی دیده می شود که سیستم آبیاری قطره ای دارند..

گونه های گل جالیز

چهار نوع از گونه های گل جالیز در ایران از اهمیت بیشتری برخوردارند که به معرفی آنها می پردازیم.

(O.aegyptia)گل جالیز مصری یا گلک

این گونه دارای برگک هایی بی رنگ به طول 12 میلی است و شاخه دهی هم می کند. ساقه باريك به قطر 4 تا 6 میلی متر و ارتفاع آن در حدود 15 الی 50 سانتيمتر است. بساک پرچم دارای کرک است که باعث چسبیدن آن به پای حشرات می شود. گلهاي گل جالیز مصری به رنگ بنفش تا آبي تيره دیده می شوند. این گونه روی سبزی وصیفی جات فعالیت دارد و بیشترین گستردگی را نیز در ایران دارد. همچنین گل جالیز مصری،علف هرزمعمولی حبوبات دیم نیز هست.

(O.nana)گل جالیز

این گونه در باغات به گیاه بادام حمله می کند و بیشترین خسارت آن در چهار محال و بختیاری گزارش شده است.

(O.crenata)گل جالیز صدفی یا کنگره ای

گیاه چندساله انگلی است. دارای ساقه افراشه و غيرمنشعب است. برگ ها هم مانند بقیه گونه ها به شکل فلس مانند تحلیل رفته اند و در پایین گیاه متراکم ترند. گل ها در سنبله ای ضخيم و متراكم قرار گرفته اند گلها به رنگ سفيد تا زرد با رگبرگ هاي ارغواني دیده می شوند.گل جالیز کنگره ای از علف های هرز مهم گیاهان خانواده بقولات است. البته خسارت این گیاه روي گوجه فرنگي، هويج ، کاهو و سبزیجات هم گزارش شده است.

(O.ramosa)گل جالیز منشعب

دارای ساقه منشعب با شاخه های باريك است. قاعده ساقه کمی متورم است. گل ها به صورت سنبله آویزان وجود دارد. جام گل به طول 15 تا 20 ميليمتر بوده. گل ها قيفي شكل هستند و رنگ آنها زرد یا بنفش با قاعده اي سفيدرنگ دیده می شود. بساك این گونه فاقد كرك است.
از میزبان های این گونه می توان به گياهان تيره هاي چليپاييان، سيب زميني، سبزيجات و حبوبات كه به صورت فاریاب كشت مي شوند اشاره کرد.گل جالیز منشعب هم مانند گل جالیز مصری در مزارع کشت حبوبات دیم دیده می شود.

خواص گل جالیز

 یک گیاه موذی و پر خسارت است اما با همه این اوصاف یک سری خواص هم دارد از خواص این گیاه می توان به خاصیت دارویی ریشه آن اشاره کرد. جوشانده ریشه گل جالیز اثر ضد تشنج دارد و برای درمان التهابات روده ای نیز موثر است. البته در حال حاضر استفاده دارویی از این گیاه منسوخ شده است.

روشهاي كنترل گل جاليز

همان طور که در قسمت های قبل ذکر شد بذر زیادی تولید می کند این به معنی گستردگی فراوان این گیاه است. خسارت زیاد این گیاه و از همه بد تر حضور گیاه بعد از زدن خسارت باعث شده که راهکارهای ویژه ای برای مدیریت این گیاه ایجاد شود. برای مدیریت گل جالیز فقط استفاده از یک روش کار ساز نخواهد بود بلکه زارعین باید از تمام روشها بهره بگیرند.

الف)روش پیشگیری

روشهای پیشگیری شامل جلوگیری از ورود بذر گل جالیز به مزرعه است. شستن چرخهای تراکتور قبل از ورود به مزرعه ، خرید بذر های بوجاری شده ، استفاده از کود های پوسیده و فاقد بذر علف های هرز ، از بین بردن علف های هرز میزبان در اطراف مزرعه و جوی های آب ، باز دید از مزرعه و از بین بردن لکه های آلودگی از جمله اعمالی است که برای پیشگیری از ورود گل جالیز به مزرعه استفاده می شود.

ب)روش زراعی

تحقیقات در کشور هندوستان نشان داده که وجین دستی برای دو سال 85 درصد از جمعیت گل جالیز را در مزرعه کاهش می دهد. در این روش باید قسمت قطع شده را از مزرعه خارج کرد و سوزانده شود. البته این روش زمانی کار برد دارد که گل جالیز بذر تولید نکرده باشد.

شخم عمیق تا 80 درصد از آلودگی گل جالیز کم می کند.

گل جالیز حساسیت زیادی به غرقاب دارد که در این حالت غلظت آنزیم لیتیو در خاک کاهش پیدا کرده و مانع جوانه زنی گل جالیز می شود ؛ از این رو در گیاه برنج به خوبی قابل کنترل است. در مزارع شمال کشور که جمعیت گل جالیز فراوان است، محصول را با برنج تناوب می دهند.

میزبان های گل جالیز محدود هستند. یعنی گیاهانی وجود دارند که مواد لازم برای تحریک جوانه زنی گیاه انگل را فراهم می آورند ولی خودشان میزبان گل جالیز نیستند؛ و توانایی چسباندن اندام مکینه را ندارند. به این گیاهان، گیاهان تله می گویند. از گیاهان تله می توان به خردل سفید، سورگم ، ذرت ، سیر ، کتان ، آقطی و برخی از ارقام فلفل اشاره کرد.

یک روش زراعی دیگر استفاده از تله میزبان است. یعنی گیاهانی کشت می شوند که میزبان گل جالیز هستند. این گیاهان در تراکم بالا کشت می شوند اما باید قبل از گل دهی گل جالیز زمین را شخم زد. در غیر این صورت گل جالیز دوباره بذر تولید می کند و بانک بذر خود را افزایش می دهد. این روش دو ویژگی مثبت دارد اول اینکه بانک بذر گل جالیز و دیگری علف های هرز را در مزرعه کم می کند و دوم اینکه باعث افزایش ماده آلی خاک در سطح زمین می شود.

جدیدا ترشحات شیمیایی گیاه میز بان به صورت مصنوعی در آزمایشگاه ها تولید شده که این مواد شیمیایی به مزارع آیش داده می شود؛ این مواد باعث تحریک و جوانه زنی گل جالیز می شود ولی از آنجایی که میزبانی وجود ندارد گل جالیز از بین می رود.

تحقیقات نشان داده که رسیدگی خوب ، افزایش حاصلخيزي خاك و کوددهی مناسب به گیاه زراعی باعث کاهش خسارت گیاه انگل می شود.

کاشت زود هنگام گیاه زراعی به منظور استقرار سریع و مناسب آن. گزارشات نشان می دهند که تاخیر کشت باقلا یا کاشت زود هنگام در آفتابگردان میزان آلودگی در این گیاهان را به میزان قابل توجه ای کاهش داده است.

رعايت نكات ذكر شده مانند رعايت تناوب زراعي، بهداشت زراعي، عدم اجازه عبور ومرور بيش از حد در مزرعه ، استفاده از كود آلي كاملاً پوسيده ، تقويت غذايي گياهان و آبياري مناسب همگي براي كنترل و مديريت بسياري از عوامل زيان آور مانند انواع آفات، بيماريها و علفهاي هرز جزء توصيه هاي عمومي و اوليه مي باشند.

 استفاده از ارقام متحمل که این ارقام مواد محرکه کمتری تولید می کنند ، تعداد ریشه های فرعی کمتری دارند ، ریشه های آنها عمیق تر است ، همچنین تجمع لیگنین و ترکیباتی که در ضخیم شدن ریشه گیاه میزبان نقش دارد از نقوذ گل جالیز جلوگیری می کند.

آفتاب دهی خاک که شامل پوشش پلاستیکی روشن در سطح خاک مرطوب حداقل به مدت 45 روز در گرمترین فصل سال است این روش در کاهش آلودگی بسیار موثر می باشد. البته استفاده از کود دامی مناسب قبل از پوشش پلاستیکی می تواند در افزایش دمای خاک زیر پوشش موثرتر باشد.

مبارزه بیولوژیکی

استفاده ازPhytomisa orobnchia که لارو آن تخمدان گل جالیز را خورده و قدرت زایشی آن را کاهش می دهد.از غاز برای از بین بردن گل جالیز در مزرعه استفاده می شود.

مبارزه شیمیایی

برای کنترل از ضد عفونی کننده های خاک مانند: واپام و متیل بروماید استفاده می شود. بهتر است که عمل ضد عفونی چند هفته قبل از کاشت صورت گیرد. البته متیل بروماید و سایر سموم تدخینی برای از بین بردن کامل علف های هرز در محیط می باشند که به علت سرطان زا بودن دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرند.
علف کش هایی مانند: دالو پان ، گلیفسیت ، اپتام ، ایمازاتا پیر ، کلرو سولفورون ، آپیروس و غیره برای کنترل گل جالیز استفاده می شوند.

قطع ساقه های گل دهنده، سم پاشی با یک علف کش عمومی و قوی و نگه داشتن میزبان باعث کاهش بانک بذر در خاک می شود از این رو بهتر است از چندین روش برای مبارزه با این گیاه استفاده کنیم.